Kahekšaš urokka – восьмой урок

I.

а) Если перед показателем инфинитива ta стоит a , то в настоящем времени перед личным окончанием присоединяется еще u кроме 3-го лица мн. числа:  


            ožata           muata            puhata            hujata              katata  

mie     ožuan           maguan         puhkuan         huiguan          katkuan  

šie      ožuat            maguat          puhkuat          huiguat           katkuat  

hiän   ožuau           maguau          puhkuau         huiguau          katkuau  

myö    ožuamma   maguamma   puhkuamma   huiguamma   katkuamma   

työ      ožuatta      maguatta       puhkuatta      huiguatta       katkuatta  

hyö     ožatah        muatah           puhatah           hujatah          katatah  



Hiän ožuau ruošalla hevost’a i ajuau edehpäin. Milma ožuau mieleh: hiän huiguau milma tarikoin miun piällikön aigah. On jo aiga puhata paiz’o.Torašša brihalla puhattih piän. Lapši kerdah katkuau itkie. Mušta kazi meilä dorogan (tien) katkuau. Kondie katkuau mečäššä puut da tuhjot.  



б) Если перед показателем инфинитива ta стоит o,u то в настоящем времени перед личным окончанием присоединяется uo кроме 3-го лица мн. числа:

             pakota            ruššota           lukuta              erota         

mie     pakkuon          ruškuon           lukkuon           eruon 

šie      pakkuot           ruškuot            lukkuot           eruot  

hiän   pakkuou          ruškuou           lukkuou           eruou

myö   pakkuomma   ruškuomma    lukkuomma    eruomma

työ     pakkuotta      ruškuotta       lukkuotta         eruotta 

hyö    pakotah          ruššotah         lukutah             erotah 




Pagolazet pakotah abuo muakunnalda. On ägie päivä i myö pakkuomma juuvva kylmie vettä. Rahvaš pakkuou jumalalda tervehyttä da perehšovinduo. Marjat ruššotah varbazilla a juablokat (omenat) okšilla. Lukkuon oven da mänen pruazniekalla. Tiedäjät lukutah verdä läzijillä. Emändä tuulou buolukan i topat erotah marjoišta. On aiga jo erota omašta mielöväštä rannašta i lähtie linnah. Konža eruot, kačo lapših, a ei iččieh päin.



II.

Если перед показателем инфинитива ta стоит i то в настоящем времени перед личным окончанием присоединяется ič- кроме 3-го лица:


            vallita            mainita            tarita  

mie     valličen         mainičen          taričen

šie      valličet          mainičet           taričet  

hiän   valliččou       mainiččou        tariččou

myö   valličemma   mainičemma   taričemma

työ     valličetta      mainičetta       taričetta

hyö    vallitah          mainitah           taritah 




Kedä vаlličet mučokši? Nyt myö lähemmä vallita parahie inehmizie deputuatoiksi.

Mainičen paginašša kaiken kylän azeita. Moničči päiväššä mainičen omie vierahalla rannalla. Hiän tariččou šuurie dengoida (rahoida) täštä tavarašta.



Таким же образом спрягаются глаголы типа

             istuočie          puija              voija

mie      istuočen         puičen           voičen 

šie       istučet            puičet            voičet  

hiän    istuoččou       puiččou        voiččou 

myö   istuočemma    puičemma    voičemma  

työ     istuočetta       puičetta        voičetta  

hyö    istuočetah      puijah             voijah  




Myö istuočemma keškipäivällä murginalla, a illalla istuočemma šyyvvä illalist’a. Gost’at tullah da istuočetah skammilla šeinie myöten. Riihen edizeh ahetah illalla, a huomnekšella nouššah da puijah. Konža pellošša puijah, vain ollet jiähäh. Kengiäčet da lähen pihalla. Hyö šanuočetah meilä ket hyö ollah. Šie šanuočet vanhemmilla, konža lähet pertistä. Poiga rohkuačou pakkuo tuatolda rahuo. Illalla aivoin venyttiäčet, a huomnekšella aivoin noužet.



III.

Если перед показателем инфинитива  ta/tä стоит гласный e, то основа настоящего времени глагола оканчивается на -ne :


             čylčetä            oijeta              muššeta  

mie      čylčenen         oigenen         muštenen

šie       čylčenet          oigenet          muštenet

hiän    čylčenöy         oigenou         muštenou

myö   čylčenemmä   oigenemma   muštenemma 

työ     čylčenettä      oigenetta       muštenetta 

hyö    čylčetäh          oijetah             muššetah 




Замечание: глагол čylčetä может иметь в некоторых говорах вид: tylčetä.

Глагол puata спрягается по этому же типу: pagenen, pagenet, pagenou, pagenemma, pagenetta, puatah.

Pila čylčenöy, nin hänen hammaššetah, a kirveš čylčenöy, nin hänen tahkotah. Pahoin lymmytetty vemmel oigenou. Hyö oijetah, boitto ei olla viärät. Konža mussika muštenou, myö hänen mečäššä poimimma. Jänis pagenou pellon poikki.



IV.
а) Глагол šuaha имеет ряд значений: 1. получать, 2. добывать, зарабатывать, 3. доставать, достигать, 4. рожать.

Кроме всего перечисленного у этого глагола имеется значение: мочь, быть в состоянии, а сочетание šuaha с другим глаголом означает действие, выраженное инфинитивом, разрешено, позволено или иметь возможность что-то сделать:

Šuan lähtie kodih – могу отправиться домой.

Ni yhtä päivie ei šua eliä vierahalla mualla – Ни одного дня нельзя прожить на чужой земле.

Šuaugo oštua tiäldä leibiä? - Можно ли здесь(отсюда) купить хлеб?



б) Глагол voija имеет значения: мочь, быть в силах или в состоянии что-то сделать; при высказывании вероятности или возможности чего-то; быть здоровым.

При первом значении данный глагол используется в сочетании с другим глаголом:

Voičen oštua pertin, rahua on miula äijä – Я в состоянии купить избу, денег у меня много.

Millä mie voičen šiula (*šilma –старая форма) auttua? – Чем я могу помочь тебе?

Myö kahеn voičemma noštua tämän hirren. – Мы вдвоем можем поднять это бревно.

*šilma – партитивная форма от местоимения šie. Современная тверская карельская форма ”помочь тебе” – полностью переведена из русского языка, у тверских карелов раньше применялась, у карелов Республики Карелия ныне применяется форма ”auttua šilma” – дословный перевод - ”помочь тебя”.



Olen omašša kyläššä. Miän kylä on korgiella goralla (vuaralla). Goran (vuaran) alla pagenou pieni jogi. Joven burhat ollah ylen šyvät, pohja vain muštenou šyvyöššä. Pohjašta nouššah bul’bukat, vejen pinnalla hyö puhkietah. Noužen jovelda kyläh, on ägie šiä i pakkuon vettä vaštah tulovalda naizelda, kumbane aštuu täyvvinke rengilöinke kaivolda. On jo aiga istuočie murginalla. Tädi tariččou murginakši huomnekšella paistettuot kakkarat. Voičen painua kakkarat marja- da rahkapainimeh . Tämpiänä murginan jälgeh lukkuoma pertin oven da lähemmä meččäh, missä mančikat jo ruššotah. Poimimma marjat, valličemma vain parahie. Mečäššä on äijä puarmoida da šiäkšilöidä. Katkuan koivuzelda pienen varbazen da ajelen näidä veren imijie. Kun miän vakkazet ollah täyvvet, myöššyttiäčemmä järelläh kyläh. Olemma jo kylänpiäššä, kun miula ožuau mieleh: pidäy vielä katata koivun varbazie da luadie moni vaštua. Valmistan viizi vaštuo, illalla lähen kylyh.

Kylyö varoin halguan takka halgoida. Kirveš čylčenöy, tahkuon kirvehen terän tahkolla. Hallot ollah valmehet, nyt mie lämmitän kylyn.





Karielazet šananpolvet — Карельские пословицы.

Kugali katetta, niin šigäli jalgua oijennat.  - Насколько одеяла, настолько ногу протягиваешь.  

Maguajalla kazilla hiiri šuuh ei hyppie. - Спящей кошке мышь в рот не забежит.

Bohatutta voičet peittiä, a keyhyttä et peitä.  - Богатство можешь спрятать, а бедность не спрячешь.  

Piendä kiitä, šuurella takka pane. - Маленького хвали, на большого ношу клади. 

Šeiččimen kirvešta parembi yhtä kоsua (viikatehta).  - Семь топоров лучше одной косы. 

Kannettu vezi kaivošša ei pyzy.  - Принесенная вода в колодце не удержится. 

Huigie eu muigie i šilmie ei leikkua.  - Стыд не кислый и глаз не режет.

Kellä on nerost’a, šillä on elost’a.  - У кого мастерство, у того и добро(богатство). 

Pahašta pagene – hyväh hyppiä.  - От плохого убегай – к хорошему беги.

Toivotuš da muanituš ollah reunah.  - Обещание и обман рядом. 

Vävynke vain kalakukkoh käziin, vellenke kondien käziin. - С зятем только на рыбный пирог(ходить), с братом на медведя.  


Новые слова.

Abu - помощь, ajella – ехать; гнать; раскатывать (тесто), azie – дело, занятие; дело, событие; состояние дел, обстановка, ägie – жар, жара; горячий, жаркий, buitto – будто, словно, как будто, bul’bukka – пузырь на воде, buola,buolukka - брусника, burha - водоворот, čylčetä - затупиться, edehpäin - вперед, emändä - хозяйка, еrota – разъединяться; расставаться, разлучаться; разводиться, hammaštua – зазубрить пилу, серп, hebone - лошадь, hiiri – мышь, huaba - осина, hujata – стыдить, опозорить, iččieh päin – на самого, iče - сам, ildane - ужин, imie – сосать, высасывать, imijä - сосущий, inehmine - человек, istuočie – сесть, усесться; оседать; садиться, уменьшаться в размерах, izändä - хозяин, jumala - бог, kalakukko – рыбник, рыбный пирог, kaivo – колодец, katata – ломать, отрывать, срывать; надрывать, надсаживать; прерывать, kerdah – вдруг, сразу, keški – середина; посреди, kondie - медведь, konža - когда, kun - если, kuuži(näre) - ель, kyläpiä – околица, конец деревни, louna – паужин, еда между обедом и ужином, lukuta – запереть; остановить кровь, lymbyö - гнуться, сгибаться, lymmytetty – гнутый, согнутый, lymmyttiä – гнуть, сгибать, läzie – болеть, хворать, läzijä - больной, mainita - упомянуть, вспомнить, mančikka (mandžikka, mandžo) - земляника, marja - ягода, mielövä (mielеvä) – разумный, рассудительный; дорогой (милый), muakunda – страна, государство, moni – несколько, murgina – обед, второй завтрак, muššeta - чернеть, темнеть, myöššyttiäčie (myöšttiäčie) – вернуться, возвратиться, myöt’(myöten) – по, вдоль, oijeta - выпрямится, разгибаться; оправдываться; ožata – ударить, стукнуть, ožata mieleh – промелькнуть мысли, pagina - разговор, беседа; речь; слух, pagolane - беглец, paizo - опухоль, pakota – просить; попрошайничать; требовать, pedäjä (mändy)- сосна, pinda - поверхность воды; заболонь; кожура, piällikkö – главарь, начальник, верховод, poikki – поперек, через, poimiе – собирать (ягоды, грибы), набирать узор при тканье, pruazniekka - праздник, puarma - слепень, puata (pageta) - убежать, уйти, убывать, puhata - проткнуть, вскрыть, puija - молотить, ruoška - кнут, ruššota - покраснеть, разрумяниться, šiä – погода, šiäkši - комар, šobu, šovindа – согласие, лад, šyvyš - глубина, šyvä - глубокий, tahko - точило, tahkota, tahkuo - точить, tammi - дуб, tarikoin – на беду, к несчастью, tarita - предлагать, tavara - товар, tiedäjä – знахарь; знаток, toppa – мелкий сор, tora - драка, tuhjo - куст, tuomi - черёмуха, tädi - тётя, täyži - полный, довольно, полно, vakkane – корзинка, лукошко, vallita – выбирать, отбирать, избирать, valmistua – приготовить, подготовить, vanhembane – родитель, старший, vanhemmat - родители, varbane – ветка, прут, vašta – веник; только, лишь, vaštah – на встречу, в ответ, против, vemmel - дуга, veri - кровь, viärä – кривой, изогнутый; виновный, voija – мочь, быть в силах, быть возможным, быть здоровым, vuara(gora) – гора. 

Šeiččimeš urokka  ПЕРЕЙТИ  Yhekšäš urokka  

Copyright ©: Gennady Svetlov - Светлов Геннадий Иванович. E-mail: gensvet@mail.ru